AI op de werkvloer

Van hulp bij het schrijven – of nakijken – van essays, het doorspitten van stapels papers of sollicitatiebrieven tot relatieadvies: AI is tegenwoordig overal aanwezig, op het werk, de studie en thuis. Hoe verandert dat ons gedrag? “Het onderzoeksveld ontploft momenteel”, vertelt de Moldavisch-Duitse Roman Briker, universitair docent aan de School of Business and Economics (SBE) met een achtergrond in de psychologie.

“Veel onderzoekers kijken vooral naar de manier waarop mensen AI gebruiken in hun eigen werk of leven. Ik ben juist geïnteresseerd in wat het doet met een groep, hoe het sociale interacties verandert. Daar is nog maar weinig over bekend.”

Iets dat bijvoorbeeld vaak over het hoofd wordt gezien, zegt Briker, is de invloed van collega’s op iemands houding ten opzichte van AI, bijvoorbeeld als het gaat om het gebruik van ChatGPT of andere AI-toepassingen tijdens het werk. “Als je merkt dat een collega daar vertrouwen in heeft, ben je zelf ook meer geneigd om dat te hebben. Zeker als dat een collega is die je aardig, slim of behulpzaam vindt. Het effect is juist minder of verdwijnt zelfs als je diegene niet mag. Oftewel: onze houding hangt niet alleen af van hoe goed AI zelf functioneert, maar ook van de sociale context.”

Een andere vraag waarmee Briker zich bezighoudt: hoe verandert de hiërarchie en dynamiek op de werkvloer als een AI-systeem je baas is? “Dus een computer die instructies geeft, die prestaties beoordeelt, aan wie je om feedback kunt vragen. Of een stap verder: die bepaalt wie er aangenomen of ontslagen wordt, of hoeveel iemand verdient.” Dat klinkt veel mensen wellicht futuristisch of zelfs dystopisch in de oren, beaamt Briker. “Maar ook zulke toepassingen moet je nu al onderzoeken. Je moet proberen te voorspellen welke kant het opgaat. Anders loop je achter de feiten aan. Dat doe je in de academie sowieso al – er zit vaak jaren tussen de start van een studie en publicatie – en dat merk je zeker in dit gebied waar de ontwikkelingen razendsnel gaan.”

Relatie ontwikkelen

Zo bezit AI inmiddels ‘eigenschappen’ waarvan onderzoekers tien jaar geleden dachten dat het niet mogelijk zou zijn, zegt Briker. “Bijvoorbeeld creativiteit. AI-modellen kunnen tegenwoordig mooie gedichten en interessante verhalen schrijven, die mensen bij blinde tests origineler vinden dan ‘echte’ stukken.” Ook AI als ‘therapeut’ is enorm in opkomst: apps of robots die gebruikers gezelschap houden door een praatje te maken, of hen ondersteunen en advies geven, bijvoorbeeld over relatieproblemen. “Dat is momenteel zelfs de meeste gebruikte toepassing van AI. Wat daarbij helpt is dat ontwikkelaars zulke systemen steeds meer menselijke trekjes geven: robots die als echte mensen bewegen, of een computerstem die korte pauzes neemt, lacht en interrumpeert.”

Mensen gaan AI-systemen steeds minder als een machine zien en steeds meer als collega, vriend, coach of leider, ziet Briker. “En die nieuwe rol accepteren we ook. Steeds meer mensen werken er echt mee samen, ontwikkelen er een relatie mee. Dat is een groot verschil met oudere technologie. Met je Firefox-browser ontwikkelde je niet zo’n band.”

Angst

Het maakt dat ook die AI-baas geen pure toekomstmuziek meer is. “Er bestaan al bedrijven die publiekelijk claimen dat ze bestuurd worden door AI, maar dat zijn vooralsnog uitzonderingen.” Wat veel vaker voorkomt is wat Briker “schaduw-AI” noemt: bedrijven die het in bepaalde vormen al toepassen, bijvoorbeeld voor HR-taken als het beoordelen van sollicitatiebrieven, maar dat niet aan de grote klok hangen. “Uit angst voor negatieve reacties.”

“Want hoewel we van onszelf vaak vinden dat we AI op de juiste manier gebruiken, denken we over anderen die het doen vooral dat ze lui zijn of fouten van AI over het hoofd zien.”

Op de werkvloer speelt hetzelfde. “Minstens de helft van de mensen zwijgt tegen collega’s over gebruik van AI in hun werk of liegt erover. Misschien vrezen ze voor hun baan, want stel dat de baas denkt dat een computer ook hun werk kan doen.”

Productiever

Terwijl die vrees helemaal niet terecht hoeft te zijn, meent Briker. “Uiteindelijk zie ik AI als een krachtige tool die je in je werk gebruikt, niet iets dat jou vervangt. Eentje die je nieuwe ideeën kan geven, als een soort sparringpartner, en die je kan helpen met de saaie klusjes. Uit onderzoek blijkt geregeld dat mensen die AI op deze manier gebruiken veel productiever zijn.”

Wat Briker betreft moeten bedrijven daarom met betere AI-richtlijnen komen voor hun medewerkers. “Zodat zij weten: wat vindt mijn baas oké? En wat mag allemaal, ook juridisch gezien? Daar twijfelen mensen vaak over. Ik ben voorstander van meer openheid: laat werknemers experimenteren. De geest is toch al uit de fles, anders gaan ze het wel stiekem doen.”

Bovendien leren mensen dan ook hoe ze het niet moeten gebruiken. “AI is niet altijd 100 procent accuraat en kan ook bevooroordeeld zijn, waardoor je bijvoorbeeld discriminerende algoritmes krijgt bij het aannemen van mensen. Maar als je het verstandig en voorzichtig gebruikt, kan AI juist veel objectiever zijn dan een bevooroordeelde, racistische of seksistische baas.”

Bron: Observant Online